divine tales

 ਇਕੁ ਤਿਲੁ ਨਹੀ ਭੰਨੇ ਘਾਲੇ ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ |  ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ 6-7 ਦਿਨ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਲਈ ਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ | ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਸੀ, ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਲਾਹ ਬਦਲ ਗਈ, ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਵੈਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬੀਤ ਗਏ | ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸੌਣ ਵਾਸਤੇ ਮੰਜੇ ਕੋਠੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਬਾਹਰ ਹੀ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ| ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਬਚਨ ਕਰਕੇ ਬਾਬਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ - ਹੋਰ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸੌਂ ਗਏ - ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ “ਭੋਲਾਂ ਰਾਣੀ” ਅਤੇ ਮੈਂ ਬਚਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਵੈਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰੋਂਦੇ ਰਹੇ| ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਦੋ ਸਵੇਰ ਹੋ ਗਈ| ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਉਸੇ ਸਵੇਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ-  ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ?  ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖਿਮਾਂ ਮੰਗੀ ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ- ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜ਼ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਇਹ ਭੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ | ਫਿਰ ਦੂਸਰੀ ਵਾਰ ਇਹੀ ਬਚਨ ਦੁਹਰਾਇਆ-  ਇਸ ਵਾਰੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ |  ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਭੁੱਲ ਦੀ ਮਾਫੀ ਵਾਸਤੇ ਅਰਜੋਈ ਤੇ ਜੋਦੜੀ ਕੀਤੀ| ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਫਿਰ ਫੁਰਮਾਇਆ-  ਡਿੱਪਟੀ, ਚੰਗਾ ਨਹੀ...

  इक तिल नही भंनै घाले बाबा नंद सिंह जी महाराज देहरादून के जंगलों में विराजमान थे। पिताजी ने 6-7 दिनों के लिए अवकाश लिया और पूर्णिमा के दिन से पहले ही वहाँ पहुँच गए। पहले उन का विचार सभी बच्चों को साथ ले जाने का था। किसी कारणवश उनका यह विचार बदल गया। हमारे दो-तीन दिन बाबाजी की याद और विरह में बीत गए। गर्मी का मौसम था। हमारे सोने के लिए कोठी के पिछले सहन (खुले आंगन) में चारपाइयाँ बिछाईं गयीं थी। हम सभी परिजन बाबा जी की चर्चा करते हुए उन्हें याद कर रहे थे। कुछ देर बाद बहन-भाई तो सो गए, पर मेरी छोटी बहन बीबी भोलां रानी और मैं बाबा जी को याद करते हुए सारी रात उनके वियोग में रोते रहे। हमें पता ही नहीं चला कि कब सवेरा हो गया। उधर बाबा नंद सिंह जी महाराज ने उसी सवेरे पिताजी को अपने पास बुलाया और पूछा कि- डिप्टी, बच्चों को साथ क्यों नहीं लाए?   पिताजी ने हाथ जोड़ कर अपनी इस भूल के लिए क्षमा मांगी और विनती की-  गरीबनिवाज़ ! आगे से यह गल़ती नहीं होगी।     बाबा जी ने दूसरी बार फिर वही वचन दोहराया- इस बार क्यों नहीं लाए ?  पिताजी ने फिर भूल के लिए विनम्रतापूर्वक विनती कर...

 ਮਿਹਰਵਾਨੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮਿਹਰਵਾਨੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਮਿਹਰਵਾਨੁ ਮੇਰੇ ਪੂਜਨੀਕ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤਿਅੰਤ ਬੀਮਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਗੜਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਜੁਬਲੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ| ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਣਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਸੁਪ੍ਰਸਿਧ ਹਸਪਤਾਲ ਸੀ | ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੋ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਕੇ. ਐਲ ਵਿਜ ਅਤੇ ਡਾ. ਕਰਨਲ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ | ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੋਰ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਛਾ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋ ਦਿਨ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ( ਕੋਮਾ ) ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਹੇ | ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਨਾ ਰਹੀ | ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਭੀ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇਖਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਪਲਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ| ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ- ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਤਸ਼ਰੀਫ ਲਿਆਏ ਹਨ |  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ |  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ-...

  मेहरबान साहिब मेहरबान,साहिब मेरा मेहरबान मिहरवानु साहिबु मिहरवानु। साहिबु मेरा मिहरवानु -श्री गुरु ग्रन्थ साहिब, अंग 724 यह घटना पांचवें दशक के आरम्भिक दिनों की है। मेरी पूजनीय माता जी अत्यन्त बीमार हो गई थीं। उनकी हालत बिगड़ती ही जा रही थी। उन्हें अमृतसर के विक्टोरिया जुबली अस्पताल में भरती कराया गया था, जो अविभाजित पंजाब का उस समय का एक सुप्रसिद्ध अस्पताल था। राष्ट्रीय प्रसिद्धि प्राप्त दो योग्य डाक्टर, डॉ. के. एल. विज और कर्नल डॉ. गुरबख़्श सिंह उनका इलाज कर रहे थे। माता जी के लिए एक विशेष कमरे की व्यवस्था की गयी थी। बेहतर इलाज के बावजूद माता जी की तबीयत धीरे-धीरे और बिगड़ती ही जा रही थी और फिर एक दिन वह अचेत हो गयीं। उनकी इस अवस्था के दूसरे दिन डाक्टरों ने उनके स्वस्थ होने की आशा छोड़ दी। पिता जी को यह बता दिया गया कि यदि वे घर पर ही अपनी पत्नी की मृत्यु देखना चाहते हैं तो मरीज़ को छुट्टी दी जा सकती है। तीसरा दिन भी यूं ही अचेत अवस्था में बीत गया। हम सभी किसी भी क्षण अंतिम श्वास लिए जाने की प्रतीक्षा कर रहे थे कि अचानक उन्होंने अपनी आंखे खोली और अपनी दायीं ओर संकेत करते हुए मेरे पू...

एक बार मेरे पिता जी, भाई साहिब संत सुजान सिंह जी (प्रसिद्ध कीर्तनिए) तथा अन्य श्रद्धालु बाबा जी की कुटिया को प्रणाम करने जा रहे थे। पिता जी ने नित्य की तरह कुटिया के बाहर द्वार पर कालू ( कुत्ते )  को बैठे हुए देखा। पिता जी ने बड़े सम्मानपूर्वक कालू को गोदी में उठा लिया तथा उसके पैरों को अपने मस्तक से लगा लिया। कालू के पाँवों की धूल उनके मस्तक पर लग गई।  संत सुजान सिंह जी ने मजाक में कहा- कप्तान साहिब! यह क्या कर रहे हो?   मेरे पिता जी ने अपने नम्र स्वभाव के अनुसार उत्तर दिया: भाई साहिब, मैं प्रति दिन अपने स्वामी बाबा नंद सिंह जी महाराज के समक्ष दोनों हाथ जोड़ कर प्रार्थना करता हूँ कि सच्चे पातशाह मुझे अपना कुत्ता बना लो। भाई साहिब यह कालू कितना भाग्यशाली है जो पहले ही इस महान् पदवी का आनंद प्राप्त कर रहा है। अगले दिन शाम के समय संत सुजान सिंह जी मेरे पिता जी के पास आए। उनके नेत्रों से अश्रुधारा बह रही थी। वह अपने व्यंग्य पर पछता रहे थे, क्योंकि उनको कुछ विचित्र अनुभव हुआ था। उन्होंने रात को सपने में देखा कि यमराज के दूत एक मृत व्यक्ति को नरक में ले जा रहे थे। अचानक आकाश से ...

ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ (ਸੰਤ) ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਰਤਨੀਏ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਠਾਠ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ | ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਨਿੱਤ ਵਾਂਗ ਠਾਠ ਦੇ ਗੇਟ ਵਿੱਚ ਕਾਲੂ ( ਕੁੱਤੇ ) ਨੂੰ ਬੈਠਿਆਂ ਵੇਖਿਆ | ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕਾਲੂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੱਥੇ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ | ਕਾਲੂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧੂੜੀ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਲੱਗ ਗਈ |  ਸੰਤ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਗਲ ਵਿੱਚ ਮਜਾਕੀਆ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਹਾ-   ਕਪਤਾਨ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ?   ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਜੁਆਬ ਦਿਤਾ- ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਅੱਗੇ ਇਹ ਹੀ ਜੋਦੜੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੁੱਤਾ ਬਣਾ ਲਓ | ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਕਾਲੂ ਕਿੰਨਾ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਪਦਵੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੰਤ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਾਸ ਆਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਸਨ | ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਅੰਗ ਦਾ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜੀਬ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਸੀ| ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਯਮਰਾਜ ਦੇ ਦੂਤ ਇਕ ਮਰੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਰਕ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਅਚਾਨਕ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਉਸ ਬਦਕਿਸਮਤ ਆਦਮੀ ਦੀ ਲੋਥ ਉਪਰ ਆ ਕੇ ਡਿੱਗ...

  ਅਗਸਤ 1943 ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਪਵਿੱਤਰ ਠਾਠ ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ | ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਦੇਹ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਮੇਰੇ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਜੀਅ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ| ਸਵੇਰ ਦਾ ਵਕਤ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤੜਕੇ ਹੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ | ਸੰਗਤ ਅਜੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਅੰਦਰ ਆਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ |  ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਮਾਲਕ ਤੋਂ ਵਿਛੜਣ ਦੀ ਅਕਹਿ ਅਤੇ ਅਸਹਿ ਪੀੜ ਸਾਡੇ ਸਭ ਲਈ ਅਤਿਅੰਤ ਦੁਖਦਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਭ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਸਨ | ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ | ਉਹ ਇਕ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਵਿਲਕਦੇ ਹੋਏ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਸ ਸਰੀਰਕ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਦੁੱਖ ਅਸਹਿ ਸੀ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹੁਣ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੌਤ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬੈਠੇ ਲਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਲਾਪ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ : ਜਿਸੁ ਪਿਆਰੇ ਸਿਉ ਨੇਹੁ ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਮਰਿ ਚਲੀਐ || ਧ੍ਰਿਗੁ ਜੀਵਣੁ ਸੰਸਾਰਿ ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ ਜੀਵਣਾ || ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੰਗ 83 ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੂਜਯ ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰਬ-ਉਚ ਪ੍ਰੇਮ, ਪੂਜਾ, ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਨ, ਤੋਂ ਬਗੈਰ...

अगस्त 1943 में महान बाबा जी के शारीरिक रूप से विदा लेते समय हम पवित्र ठाठ (कुटिया) पर उपस्थित थे। बाबा जी की  पवित्र  देह को अन्तिम दर्शनों के लिए बारांदरी में रखा हुआ था।  मेरे पूज्य पिताजी व परिवार के अन्य सदस्य उनके निकट ही खड़े थे। सुबह का समय था और हमारा पूरा परिवार पौ फटने से पहले ही वहाँ पहुँच चुका था। संगत को अभी दर्शनों की आज्ञा नहीं मिली थी। अपने प्रीतम से बिछुड़ने की अकथनीय और असह्य पीड़ा हम सभी के लिए अत्यन्त दुःखदायी थी। हम सभी की आँखों से निरन्तर आंसू बह रहे थे। विशेष रूप से पिताजी की हालत अति दयनीय थी। वे एक बच्चे की तरह व्याकुल होकर बिलख रहे थे। उनके लिए बाबाजी से शारीरिक वियोग का दुःख असह्य था। ज़िंदगी अब उनके लिए मौत से भी ज्यादा दुःखदायी थी। वे मृत्यु की कगार पर बैठे हुए लग रहे थे और साथ-साथ श्री गुरु अंगद साहिब के  पवित्र  ‘सबद’ का आलाप करते जा रहे थे- जिसु पियारे सिउ नेहु तिसु आगै मरि चलिऐ। ध्रिगु जीवणु संसारि ता कै पाछै जीवणा।। -श्री गुरु ग्रन्थ साहिब, अंग 83 पिताजी की दयनीय स्थिति को देखकर स्पष्ट प्रतीत होता था कि वह अपने प्रेम, पूजा और दर्शनो...